DISQUISITIO QUINTA 
DE VERSIONIBUS 
ET RELIQUIS COMMENTARIIS 
INVITRUVIUM 
Cum in transacta Disquisitione de Editio¬ 
nibus Architecturae Vitruvii in proprio Au¬ 
ctoris idiomate actum sit, restat nunc, ut 
de Versionibus tanti Operis in Italicam lin¬ 
guam, Gallicam, Hispanicam, Germanicam. 
et Anglicam, item de peculiaribus Commen¬ 
taris editis, nec non ad argumenti absolu¬ 
tionem etiam de Doctorum laboribus in VI¬ 
truvium meditis, deperditis, et promisis 
sermo instituatur. Quare septem sectioni¬ 
bus, veluti sigillis, Apparatum obsignabo. 
—.— 
SECTIO I 
DE VERSIONIBUS ITALICIS 
CAESAR CAESARIANUS Architectus Mediola¬ 
nensis primus in Italicam linguam Vitruvii 
Opus vertere aggressus est, quod sumptibus 
Aloisii Pirovani pariter Mediolanensis et Au¬ 
gustini Galli Novocomensis impressum fuit 
Novocomi per Gotardum de Ponte an. MDxXI 
in folio maiori hoc titulo: Di Lucio Vitruvio 
Pollione de Architectura Libri dece traducti 
de latino in vulgare, affigurati, commenta¬ 
ti, et con mirando ordine insigniti etc.; rur¬ 
sumque in titulo Praefationi Libri primi 
praefixo fere eadem habes, adiecto Interpre¬ 
tis nomine : Di Lucio Vitruvio Pollione a 
Caesare Augusto de Architectura incomenza 
il primo Libro, translato in vulgare sermone, 
commentato , et affigurato da Caesare Cae¬ 
sariano etc. Opus hoc privilegio Pont. Max. 
Leonis X, et Regis Francorum Francisci I 
per decem annos roboratum est, duasque 
praefert Epistolas nuncupatorias, unam Pa¬ 
triciis Populoque Mediolanensi scriptam a 
Pirovano, alteram Francisco I datam a Gallo: 
praemittuntur Indices Vocabulorum et Ca¬ 
pitum Operis. Cum Caesarianus Novocomo 
excessisset et imperfectum suum Opus re¬ 
liquisset , eidem absolvendo praepositi fue¬ 
runt Benedictus lovius Novocomensis, atque 
Bonus Maurus Bergomensis, qui a capite 
de Sideribus meridionalibus usque ad ex¬ 
tremum Operis commentaria perfecerunt. 
Una haec tantum habetur Editio Caesaria¬ 
ni, quamquam nullo prorsus sundamento 
scriptum reliquerit Picinellius (Ateneo de 
Letter. Milanesi pag. 138), hanc secundam 
fuisse . Caesariani interpretatio potius Ita¬ 
lico-latina quam Italica esset appellanda; 
inserit enim ipse passim in vocibus Itali¬ 
cis diphthongos latinas ; utitur verbis latinis 
cum terminatione et articulo Italico; latinas 
phrases et periodorum constructionem mi¬ 
scet Italicis . Ex memorata interpretatione 
constat, ipsum non solum textus ante se 
impressos, sed etiam aliquod manu scriptum 
exemplar prae oculis habuisse. Commenta¬ 
ria perpetua, antiquorum scriptorum citatio¬ 
nibus insignita, aetatis morem sapiunt, qua 
conscripta fuerunt : difficiliora loca explana¬ 
re Interpres contendit, et licet saepius fru¬ 
stra id molitus fuerit, laudandi sunt tamen 
eius conatus. Plures figuras commentariis 
intexuit ligneis formis excusas, quae ali¬ 
quando rudem ideam Vitruviani textus in¬ 
gerunt, aliquando abnormes adeo sunt, ut 
nauseam moveant. Numquam tamen fiet, 
ut Caesariani nomen inter Vitruvii cultores 
oblivione delitescat, cum primus huius Opus 
ex latino sermone transtulerit, et commen¬ 
tariis ditaverit, quidquid de translatione et 
illustrationibus boni aequique viri cogitent. 
FRANCISCUS LUCIUS DURANTINUS Urbinas 
de Castro Durante Italicum Vitruvium vul¬ 
gavit Venetis per Ioannem Antonium et Pe¬ 
trum de Sabio in folio parvo anno MoxkiIn 
sub titulo : M. L. Vitruvio Pollione de Ar¬ 
chitectura traducto di Latino in Vulgare dat 
vero exemplare con le figure a li soi loct 
con mirando ordine insignito, con la sua tu¬ 
bula alphabetica etc. Interpretis nomen in 
epistola ad Lectores habetur, cuius hoc est 
exordium: Francesco Lutio Durantino alti