LIBER 
310 
logiam in plano finitoris mabilis ratione meridiamimmobilis,ili stad angulos rectos,sed ratione finitori in¬ 
mobilis ad illum est inclinatun. Demum horologum in plano meridiani mobilis, neque ad finitoremi, neque 
ad meridianum inngobiles cadit ad angulos rectos, ed ad utrunque est inclinatum. Conzeniunt in hoc ommia 
inclinata, quod in utraque superficie confic, & describi possunt. Ae primum horologia inelinata ad finitorem, 
dor recta ad meridianum faciem alteram habet ad superiorem, altera ad inferiorem partem spectantem. haro¬ 
logia in planq uerticalis mobilis, faciem unam a meridiano declinantem habent, alteram ad alteram partem 
meridiani. horologia demum in plano meridiani mobilis altera facie declinant, ab ortu, altera ad ocqsum. 
Conueniunt quoque quod omnia ex iam descripto analemmate sumuntur. & circunferentiaa eas sumunt, a 
quibus tum altitudo, tum latitudo Solis super ea plana comparatur. Inclinationes autem, & declinationes 10 
parietum, & planorum, in quibus describenda snt horologia, multis instrumentis. excipiuntur, qua pasin 
pidere licet. Hac qutemn omnia si recte perpendantur, & animo uersentur, facilem, nobis qditum ad maiora 
patefacient, quorum demonstrationes (ut dixi) & Ptolemeo, & Commandino relinquans. 
De horologiorum ratione, & usu, atque eorum inuentione 
Cap. IX. 
& quibus inuentoribus. 
EMICYCL IVM excauatum ex quadrato ad enclimaque succisum, Berosus Chaldaeus dicitur 
inuenisse: scaphem, siue hemisphaerium, Aristarchus Samius. Idem etiam discum in pla¬ 20 
IM. nitia, arachnem Eudogus Astrologus. Nonnulli dicunt Apollonium; plinthium siue la¬ 
cunar (quod etiam in Circo Flaminio est positum) Scopas Syracusanus,: pros ta isto¬ 
 
rumena, Parmenion. pros pan clima, Theodosius, & Andreas: Patrocles pelecinon: Dionysiodo¬ 
rus Conum. Apollonius pharetram, aliaque genera, & qui suprascripti sunt, & alij plures inuenta reli¬ 
querunt, uti Gonarchen, Engonaton, Antiboraeum. Item ex his generibus uiatoria pensilia uti fie¬ 
rent plures scripta reliquerunt: ex quorum libris, si quis uelit subiectiones inuenire, poterit, dummodo 
sciat analemmatum descriptiones. 
Quae a Vitruuio ponuntur hoc loco satis explicari poterunt ab bis, qui analemmatum rationes, & spha¬ 
rae circulos proijcere in planum sciunt, nam cuilibet experto integrum erit horologia ad quancunque formam 
deducere. Berosus ut arbitror horologium ex quadrato succisum cum parallelis signorum circulis, & horis 3o 
ad unam caeli inclinationem inuenit. At Aristarchus in hemisphaerio id posuit, atque etiam in excauato uase, 
sed non ad perfectum hemisphaerium, quòd discum appellauit. omnia haec horologia, idest succisum ad unam 
declinationem ex quadrato, & hemisphaerium, & discus, habebant omnes circulos in linea lacotomo, & 
circulo menstruo contentos, omnemque planè Solis declinationem. nos integram sphaeram ad omnem caeli in¬ 
clinationem perforatam, cum circulis parallelis, & horarijs confecimus, tropicis tamen mobilibus, ut omnia 
horarum genera imponeremus, confecimus, qua non solum pro communi horologio ad omnes caeli inclinationes 
uteremur, sed ut eo instrumento in omnia planorum genera siue ea finitoris plano, siue uerticali, siue meridia¬ 
no, hisque tam firmis quàm mobilibus praefinirentur omnibus quibus libuerit horis inscriptis, gnomone medio, 
cuius apici si lucerna adhibeatur in tenebris sphaeram in parietem oppositum, seu quodcunque planum proij¬ 
ciet, ita ut ratio astrolabij illo experimento facile dignosci possit. Caeterum horologia a multis inuenta sunt 
ex naturalibus formis, & ex artificialibus figuris, unde alij folia arborum, alij cruces, alij stellas, aut naues, 40 
nos in auium, & animalium formas plura confecimus, quae omnia ex Solis altitudine gnomonis ad umbram 
proportione, circumferentiarum, & angulorum ratione eliciuntur & ad propositas formas accommodantur, 
quorum analemmata uulgus ignorat, & effectus admiratur. Ideo araneae forma horologium esse poterat, li¬ 
neis horarijs circulos altitudinis Solis ostendentes traijcientibus, qualia sunt in diagram. B. C. D. Plin¬ 
thus erat truncus, in quo plura horologiorum genera recta, inclinata, & declinantia describi poterant. Pha¬ 
retrae similia erant horologia ad ortum, seu ad occasum spectantia, quae superius in plano meridiani descripsi¬ 
mus. simili ratione ex his, quae mercatores de diuersarum regionum inclinationibus referebant, Parmenion 
ad es inclinationes horologia describebat: quae in uniuersum Theodosius, & Andreas ad omnes coeli tractus, 
& inclinationes orbis faciebant: nam horologium quodcunque in aequinoctiali, aut in plano axis descriptum, 
modo ex tetrante eleuetur ad uerticem, ut ratio inclinationis postulat, ad omnem regionem accommodatur. 50 
Fiunt etiam horologia ad omnem inclinationem, quae ad Solis cursum suspensa uertuntur, cuiusmodi est illud 
Ioannis Stabij, à quo Petrus Apianus folium populi conformauit. quorum analemmata eadem sunt, quae Vi¬ 
truuij, & Ptolomaei nonnullis ab Orontio & Munsthero adiectis. Peleginon a securi forma dictum est, quale 
dixerim esse horologium, quod hyperboles habet a circulis parallelis in plano finitoris, aut uerticalis descri¬ 
ptas. Conus est, si regula centri in non apparenti hemisphaerio extendatur utrinque per summas tropicas 
declinationes. Planum hoc dicitur conus declinationum, huius extrema ad nullam superficiem obiectam ter¬ 
minantur, quale trigonum zodiacum esse dices. quod est tanquam analemma, si quis recte ipsum considerat. 
engonaton. Gonarchen, & Antiboraeum puto ita fuisse fabricata, ut ad Asterismum & sydus aliquod, uel ad 
aliquas coeli partes, etiam pro nocturno horario aspectantia respiciant, subiectis proprijs analemmatis. Via¬ 
toria pensilia sunt quadrantes, cylindri, annuli, planae circulorum superficies, & huiusinodi, & quae passim 60 
inue¬