LIEER 
nascitur, a ratiocinatione. cur literati? quoniam Architectura nascitur, a fabrica. Sed quaeri potest, cur 
cum ars mentis habitus sit, dictum est a Vitr. eos qui ratiocinationibus, & literis solis confisi fuerunt, um¬ 
bram, non rem persequuti uidentur? Respondetur, maiori hominum parti, res, quae ad mentem pertinent, ui¬ 
deri umbras, & inanes quasdam nebulas, rudesque homines sensibus tantum niti. Quare Vitr. non affirmat li 
teratos umbras sequutos esse, sed uideri dicit. Nam imperitorum iudicium de rebus apparentibus & sensi¬ 
bus subiectis fieri solet. Hinc errare mihi uidentur plerique, qui cum de pictura, & scuiptura sententiam fe¬ 
runt: quae sit earum nobilior, & praestantior, quàmprimum ad materiam, tempus, incommoda, difficulta¬ 
tes, effectusque earum artium se conferunt, quae ad corpus artis (ut ita dicam) non spectant: ars enim men¬ 
tis est habitus. unde egregius Ponarottus, non minus dum dormit, quam dum uigilat, non minus oscitando, 19 
quàm agendo pictor est, & sculptor, quare ita considerandum est; quis excellentior habitus est in mente Bo¬ 
narotti picturae, an sculpturae: & praetermittenda sunt marmora, colores, proiecturae, prospectus, difficul¬ 
tates, & copiae rerum: forte enim hoc modo considerantibus aliquid esset: quod rectè dicerent, uiderentque 
utranque graphidis esse peritiam. Sed aliàs discutienda est haec quaestio. illud interim egregie dictum puto a que 
dam sapiente, si artem, usumque dissocies, utilior est usus expers artis, quam ars, quaesui usum non habet. Ar¬ 
infaecunda est sine usu, & usus temerarius sine arte. Inquit igitur Vitr. artem non debere esse ociosam, sed cum 
ea manus esse tractandas: idque alijs uerbis probare contendit. 
CVM omnibus in rebus, tum maximè etiam in Architectura, haec duo insunt, quod significatur, 
& quod significat. significatur proposita res, de qua dicitur, hanc autem significat demostratio ratio 
nibus doctrinarum explicata: Quare uidetur utraque parte exercitatum esse debere: qui se Archite¬ „ 
ctum profitetur. 
Ex artibus & scientijs. nonnullae sunt, quarum finis ultra rerum ipsis subiectarum speculationem non trans¬ 
greditur: quemadmodum est scientia de natura rerum & disciplina quaeque, id est Mathematica: aliae ad actio¬ 
nem ueniunt: caeterum post actionem, nihil est, quod uideas, cuiusmodi est canendi, & saltandi ars. Sunt de¬ 
mum quedam, quae opus post actionem ostendunt: qualis est ars fabrilis, ars aedificandi, & eiusmodi aliae artes, 
est praeterea & ars quaedam: quae ad capiendum, & acquirendum aliquid dirigitur, ut uenatio, aucupium, pil 
catio, multae quoque non ad speculationem, non ad actionem, non ad opus, non ad captionem diriguntur: Sed 
ad corrigendos errores, emendandosque aliarum. defectus: cum omnibus & supra omnes has est AArchitectura, 
ipsa tanquàm domina, & iudex: ideò fit, ut in ea praecipue res actae, & confectae, & earum rationes consideren 
tur. quae duo igitur sunt, quae in omnibus contemplanda sunt, ea maxime in Architectura uidentur, res scili¬ 
cet; quae significatur, & res, quae significat. effectus igitur omnes, & opera tum naturae, tum artis, conclusio e 
nes it em omnes omnium scientiarum significant, sed rationes, probationes causeque significant, & ratioest: 
quoni am signum ad rem significatam refertur, effectus ad causam, conclusio ad rationem, & probationem, 
est enim significare signis ostendere, & quasi signare, & signum imprimere: unde in omni re, quae ratione per 
ficitur Artificis signum inest, id est idea, & species in ipsius mente concepta. Artifex enim prius mente agit, po 
stea materiemsignat extrinsecus. Forma habitus interior. Tum maxime etiam in Architectura, Ma¬ 
xime, quar e ipsam excellenter noscenti uirtuti rec ipsas refert, quod est significare, & pracipue artis conceptionem 
aeformat. Quare uidet ur utraque parte exercitatum esse debere. Quisquis quippiam agit prastanti. 
& propria quadam uirtute debet excellere, ut quię quid agit perfect um sit: tres enim opifices habentur diuinum, 
naturale, & artificiosum, id est Deus, natura, & homo. Nos de homine agemis. cum igitur ita prastet, 
excellatque AArchitectura, ut artium caeterarum iudex, arbitraque esse censeatur, necesse est Architectum ita 40 
formiri, ut iudicis officium praestare poßit. quare haec quae sequuntur illi esse necessaria, dicerem. Primum it 
natura docilis, ingenio perspicax, & quanquàm ego duinam iudicem naturam eius, qui suapte ui sit rerum in¬ 
nentor, & doctor: non tamen carere laude sua illum urbitrabor: qui etiam docente alio cito: addiscit: quem¬ 
admodum instimae note illum puto, qui nequ a se ipso, neque docentis opera eruditur: optimas. ergo. Architecti 
conditiones enumerat Vitruuius. 
QARE uidetur utraque parte exercitatum esse debere, qui se Architectum prositeatur. Idest in 
re significata: quae a fabrica oritur, & in re significante, quae a ratiocinatione proficiscitur:  A Soril 
TTAQVE eum & ingeniosum esse oportet, &ad disciplinam docilem, neque enim ingenium sine 
disciplina, aut disciplina sine ingenio perfectum artificem, potest efficere, & ut literatus: sit peritus 
graphidos, eruditus Geometria, optices non ignarus, instructus Arithmetica. historias plures noue¬ Go 
rit, philosophos diligenter audierit. Muficam sciuerit. medicinae non sit ignarus. Respopsa iutiscon 
sultorum nouerit. Astrologiam coelique rationes cognitas habeat: 
r 
Ingenum inuentioni, & dostriue deseruit, boc est rei: quam ex se faci & quam ab alio addiscib: para au 
temsit, ut inientor aliquis omnibus numeris ar tem absoluat. ide recte Fitraus 
NEQV E ingenium, sine disciplina, aut disciplina sine ingenio perfecte artificem potest eficere: 
Jecunda. Archite cti conditio est educatio & exrercitatio a tenepus annis. in bir disciplimis: que prinae dicantur 
cuis mnod est metiendi, & umeraudi ars: Musica quaque, & caeli, stellarunque, & motiomam ratio diuina¬ 
rum. has opere parentum sucorum hahuit V'itr. ut in procemio libri saxti nidetur. Mlia dos Architencti, audi¬ 
tus, & lectio: excellentium & praestantium uirorums auditor, & lector fuit. V'itruaias ut, in serundi libri 
progemio his uerbis explicatur. 
60