LIBAER 
tae multorum artes ornatae sunt pluribus disciplinia, & uarijs eruditionib. Quemadmodum constat apud Tul¬ 
lum; & Galenum, & alios authores. Quare adduntur, & illa uerba. Cuius iudicio probantur om¬ 
nia, quae a caeteris artibus perficiuntur opera. Pressius enim & propius rem ostendunt: nam iudicare ar 
tificum opera soli conuenit Architecturae. Artibus enim plurimis, at que laudatissimis, & praestantissimis orna 
tur Orator, Medicus item uarijs eruditionibus, & disciplinis praestat. Sed uterque alio fine, atque alio. Ille. 
enim ad persuasionem, opinionemque inducendam affectibus, & argumentis se acconimodat: hic ad sanitatem 
uel inducendam, uel conseruandam. Architectus autem ad iudicium, approbationemque artificiorum noti¬ 
tiam rerum refert. Quoniam uerò nisi notas res, & confectas iudicare possumus: ideò iudicium Mrchitectu 
rae in his rebus est; quae a caeteris artibus proficiscuntur. unde summa ueri Architecti diffinitio hinc habetur. 
Architectus est, qui certa, ac admiranda quadam ratione ac uia, tum mente, animoque Statuere, tum opere, 
perficere nouerit eas res, quae ad humanae uitae usum pertinere poterunt, onera ingentia mouendo, corpora 
multiplicia partiendo, opera diuersa struendo. Architectura igitur est scientia pluribus disciplinis, & ua 
rijs eruditionibus ornata. Doctrina, & disciplina rê ipsa idem sunt, terminis differunt. doctrina est, quam 
magister docet: Disciplina, quam discipulus addiscit: nihil autem addiscitur, nisi quod docetur. Oratio do¬ 
centis, auditus addiscentis, doctrina a docentis animo in orationem: disciplina ab addiscentis aure in animum 
desinit: ascensus, & descensus idem sunt re ipsa: ratione, habituque differunt. Sed utile, pulchrumque est ratio 
ne statuere, & usu ostendere, in eo doctrina, in hoc eruditio est. Cuiùs iudicio probantur: Iudicare de re 
bus excellentissimum est, non alijs datum, quam sapientibus, & prudentibus, iudicium enim est de rebus notis: 
& ipso probantur res idest fertur sententia, ostenditurque qua ratione aguntur, uel perficiuntur: approbat ue¬ 
rò Architectura omnia, quae ab caeteris artibus perficintur opera. Opus est res illa, quae confecta uidetur, 
ubi qui conficit a conficiendo cessauerit: operatio est motus conficientis, dum conficit. actio est ciuile nego¬ 
tium, & officium; quo praestito nullum opus inde restat: opera igitur probantur AArchitecturae iudicio: opera 
inquam artium, quarum rationes ad ipsam principem referuntur. atque huiusmodi est Architecturae diffinitio, 
in qua uis est rerum omnium, & uirtus eorum, quae in hac tractatione continentur. quod ut clarius expedia¬ 
tur, nam mirum est, & secretum quod dicturus sum. dico in omni scientia diffinitionem rei, quà de agitur: ad 
quam scilicet, quicquid in ea scientia tractatur, referri solet. uirtute continere quicquid ad dubiorum solutio¬ 
nem, rerum inuentionem, & secretorum illius explicationem spectat. Virtute continerè intelligo poße effice 
re, & quasi producere, quemadmodum semen uirtute continet flores; folia, & fructus. Cum igitur res re¬ 
ctè est diffinita: tunc ea diffinitione obscurae quaestiones explicantur: ordo rerum expeditur, inuentio; & pro¬ 
batio proficiscitur: huius ratio est, quoniam rei diffinitio principium est; quod tanquàm artis praeceptùm, ue¬ 
rum, utile, & accommodatum esse debet, (ut inquit Galenus,) uerum, quia nil nisi uerum comprehenditur: 
utile, quia ad finem tendit. Vtilitas enim aliud est nihil, nisi rerum comparatio ad finem: qui rationem bo¬ 
ni habet: uerè itaque ars nulla, quaeutilis non est; ars merito uocari debet: Mccommodatum, & applicabile, 
(sic dicunt,) quia nisi referatur ad id, cuius est principium, nihil inde sequitur. consentanea igitur praece¬ 
pta, & principia esse debent: multa enim uera sunt, quae consentanea non sunt: Oportet igitur ut uera sint, 
& utilia, et consentanea: a ueritate habent quod sub notitiam cadunt, ab utilitate, quod uerè artem constituunt, a 
conformitate, quod probant, concludunt, & lumen rebus afferunt: qualia ea sunt, de quibus dixi: quorum 
uocabula cum primum intelliguntur, cogitur mens ipsis consentire, quae postea rebus alijs accommodantur, 
nam illud, & alia eius generis: si ab aequalibus aequalia auferantur, reliqua quaesunt, aeqialia sunt, non mo 
do uerum est; sed uirtutis maximae: a Physicis enim ad motiones, tempora; & interualla; a Geometris, ad 40 
mensurus, & magnitudines: ab Arithmeticis ad numeros, à Musicis ad sonos && interualla, à Medicis ad 
irtutes rerum, & qualitates transfertur, cum ergo rei subiectae diffinitio, & explicatio naturae principium 
efficiatur, & praeceptum, nulli dubium; quin principij, & praecepti conditionibus & notis affecta, lumen re 
bus in ea arte, aut scientia, de qua tractatur, afferat, & inducat. Quod ex praedicta Architecture diffini¬ 
tione facilè uidetur ex his, quae sequuntur. 
 
EA nalcitur ex fabrica, & ratiocinatione. Fabrica est continuata, ac trita usus meditatio: quae ma 
nibus perficitur, è materia cuiuscunque generis opus est ad propositum deformationis. Ratiocina¬ 
tio autem est quae res fabricatas solertia, ac ratione proportionis demostrare, atque ex plicare potest. 
Ex fabrica, & ratiocinatione nasci Architecturam, potest elici ex eius difnitione: quod ut clarius in¬ 
telligatur, diffiniendum est, quid sit fabrica, & quid sit ratiocinatio; & hae quoque diffinitiones uirtute con¬ 50 
tinentur in Architecturae diffinitione. 
 
Fabrica est continuata, & trita usus meditatio: 
rb  eqwittog en= 
oiliol woita 
Disuinum sane optatum; ac uotium eorum est, qui mentem ad speculandas res conuertentes, causas ipsarum 
inquirunt; & fanquam ab alto, & a longè ueritatem dispicientes, ad studia, & labores accenduntur: Sed 
qui contrario modo affecti ma ximis in coelum laudibus doctos, & praestantes uiros extollunt: & admirat ione 
quadam suspicunt, scientias, & doctrinas: caeterum à laboribus abborrentes, caetera potius ucta faciunt 
qui studere: & sunt qui cum uideant necessario ornari opotere scientiarum, & erndit ionimi plurimarium diuer¬ 
sitate, modo perfectè aliquam scientiam consequi uelint; illas negligint: & eas sequentes cdanmant: bi om¬ 
nino relinquendi sunt. Pulchrum est iudicare posse, atque discernere mortalum opera, iudicium enim est nirtu¬ 
lis ciuiusdam praecellentia actio, sed pauci se laboribus dant, pauci studium sequuntur, paucise axercert, & è &opo 
pellibus