TERTIV
fecit, deaspectuqu ililimminuit, sed ine desiderio superuacuorum conseruauit authoritatem totius
operis distributione. Pteromatos enim rati, & columnatum cireum aedem dipositio ideo est inuer
ta, ut aspectus propter asperitatem intercolumniorum haberet authoritatem. praterea s & mbrium
aquae uis occupauerit & ntercluserit hominum multitudinem, ut habeat in aede, circaque cellam cum
laxamento liberam moram. Haec autem ita explicantur in pleudodipteris adium dispositionibus qua¬
re uideturacuta, magnaque solertia effectus operum Hermogenes fecisse, eliquisseu sontes unde poste
ri possent haurire disciplinarum rationes.
Commendatur Hermogenes in exemplum ueri Architefti. is pseudodipteron ademreperit, idestementien¬
tem dipteron. Mentiebatur enim dipteron illa ades, quoniam exterior apectus idem erat cum diptero, nam
10 pro frontibus octona, in lateribus quindenae utrinque columnae aspiciebantur: sed interiores ale muillag habe
bant columnas: sabstulit igit ur triginta quat uor colummnas ex dipetro, & nibil imminuit dignitatis, ap; ard¬
mentum liberum ad ambulandum peliquit: eaque ratione sumptus, & laboris compendia fecit, ac demum fon
tes reliqui, unde posteripossent haurire disciplimarum rationes. Exemplar erat in Teo insala in oppido, cuius
octastylon ab Hermogene ea ratione constructum erat.
AEDIEVS araeostylis columnae sic sunt faciendae, uti crassitudines earum sint partis octauge ad
altitudines. Item in diasty lo dimetienda est altitudo columnae in partes octo, & dimidiam, & nius
partis columnae crassitudo collocetur. in systy lo altitudo diuidatur in nouem, & dimidiam partem¬
& ea; eis una ad crasitudinem columnae detur: Item in pycnostylo diuidenda est altitudo in partes
decem, & eius una pars facienda est columnae crasitudo. Eustyli autem aedis columnae ut diastyli in
octo partes altitudo diuidatu, & dimidiam, & ius una pars constit uatur in crasitudine imi scapi.
ita habebitur pro rata parte intercolumniorum ratio.
Postquam elegantis forme rationem reddidit Vitr. nunc docet quomodo alios figurarum aspectus alis for¬
mis ordinemug. De quibus cum intercolumnia satis nota sint, nihil aliud dicendum, nisi quod ad altit udinem
columnarum pertinet. Vna uero eademque communi regula omnes has formas, scilicet areostyli, lystpli, dia¬
siyl, & pycnostyli quantum spectat ad altitudines columnarum dirigit. nam quo maiora sunt intercolumnia,
eo crasiores columme sunt facienda. quoniam si graciles columne ubi sunt interualla maiora adhiberentur,
multum de aspectu detraberemus, aer enim circumfusus ubi aditus sunt patentiores, multum demit de cras¬
situdine columnarum, ideo factum est ratione iusta, ut interualla columnarum earum crassitudinem distribuant.
Ordo est a pycnostylo, ad sistylum; a sistylio, ad diastylum; a diastylo ad araeostylum accedendo, ut crassio¬
res columnae semper fiant. ideo pycnostylos decem craßitudinum columnas altas habet; minora enim sunt in¬
terualla, & aer minus consumit. Systylos nouem cum dimidia crasitudine conficitur. diastylos habet columnas
altas quemadmodum eustylos, scilicet octo partium cum dimidia. Araeostylos altas habet columnas octo tan
tum partium, quarum una est crassitudo imae columnae, quam Vitr. imum scapum appellat. Harum rerum ra¬
tionem Vitr. affert hoc modo.
QVEMADMODVM enim crescunt spatia inter columnas, ita proportionibus adaugendae sunt cras¬
situdines scaporum. Namque si in araeostylo nona, aut decima pars crassitudinis fuerit, tenuis, & exi¬
lis apparebit, ideo quod per latitudinem intercolumniorum aer consumit, & imminuit aspectus sca¬
porum crassitudinem. Contra uero pycnostylis, si octaua pars crassitudinis fuerit, propter crebrita¬
tem, & angustias intercolumniorum, tumidam, & inuenustam efficient speciem. Itaque generis ope¬
ris oportet persequi symmetrias.
Facilia sunt haec in Vitr. praedictae autem rationis occasione aliam quoque regulam affert, quam in angula¬
ribus columnis seruare debemus, quae & ad uenustatem, & ad firmitatem facit.
ETIAMque angulares columnae crassiores faciendae sunt ex sua diametro quinquagesima parte, quod
eae ab aere circumciduntur, & graciliores esse uidentur aspicientibus. Ergo quod oculos fallit, ra¬
tiocinatione est exequendum.
Eurithmiam tangit hoc loco Vitr. de qua primo libro. Consulendum enim est aspectui, considerandumque
non semper adeo proportionibus innitendum esse Architecto, sed conuertendos esse oculos ad id, quod concin¬
num, & venistum apparet. Ecce quomodo ab uniuersalibus, & confusis, ad distincta, & particularia perue¬
nt, à figurarum aspectu, ad interualla, ab interuallis, ad altitudinem, ab altitudine ad distinctiorem partium
notitiam procedens, vnde etiam res duas magis partiales inferius hoc loco attingit. Loquens de diminutio¬
nibus, quas contracturas uocat, quae fiunt in summitate columnarum, & de adiectione, quae fit in medio.
Contracturae autem in summis columnarum hypotrachelijs ita faciendae uidentur, uti si columna
sit ab minimo ad pedes quinos denos, ima crassitudo diuidatur in partes sex, & earum partium quinque
summa constituatur. Item quae erit ab quindecim pedibus ad pedes uiginti scapus imus in partes sex,
& semissem diuidatur, ex earumque partium quinque, & semisse superior crassitudo columnae fiat; ita
quae erunt à pedibus uiginti, ad pedes triginta, scapus imus diuidatur in partes septem, earumque sex
summa contractura perficiatur. quae autem a triginta pedibus ad quadraginta alta erit, ima crassitu¬
do diuidatur in partes septem, & dimidiam, ex his sex, & dimidiam in summo habeat contracturae ra¬
tione. Quae erunt a quadraginta pedibus ad quinquaginta, item diuidendae sunt in octo partes, & ea¬
60 rum septem in summo scapi hypotrachelio contrahantur. Itemque si quae altiores erunt, eadem ratio¬
ne pro