Falſum eſt etiamid quod cap .3. lib. 6. pronuntiat, ita dicens.

Quod cum verum eſſet à parte orientali oriẽtali inſularum quæ azore dicuntur, pyxidem
verſus eum ventum qui vulgò Græcus dicitur, & ab occidentali verſus eum qui Ma
giſter dicitur, vergere, huius rei nulla eſt ratio.

Ego enim huiuſmodi rationem reperiri poſſe contendo, quæ talis eſt, quia pars
roſæ (ut vocant) à magnete tacta, ad aliquod punctum, aut ſitum globi terrę, in eo-
dem meridiano inſularum, quæ Azore dicuntur, vltra ſitum poli arctici in terra diri-
geretur, ita vt ſitus dicti poli in terra eſſet in dicto meridiano, inter locum qui ab in
dice roſæ aut pyxidis reſpiceretur, & dictas inſulas, id quod ſuperius ſcripto meridia
no facile cognoſci poteſt, ſumendo pro inſulis ſitum .e. in meridiano et .z. pro polo,
et .p. pro loco qui à pyxide ſit viſus, imaginando imaginãdo deinde pyxidem in .f. magis orienta
li quam eſt .e. clarum eſt lineam quæ reſpicit (ponamus) f.p. verſus Græcum & ab alia
parte verſus Magiſtrum declinare.

6.4.2. De Armilla Nautica.
AD EVNDEM.

CVm ſæpe viderim quam in magnis æquoribus nos fallant, atque atq; decipiant mari
timæ, ſeu nauigatoriæ chartę, quemadmodum aliquoties inter nos ſermonem
habuimus: in id totus incubui vt aliquam machinam excogitarem, quæ difficilis non
eſſet, efficeretque efficeretq́; vt nauis ſuper aquę globum, beneficio circulorum maiorum, quam
optimè poſſet, ideſt breuiſſimo itinere ab uno loco and ãd alium ferretur. Id quod ꝙ mihi ex
animi voto ſucceſſurum putaui, beneficio quinque quinq; circulorum circundantium aliquem aliquẽ
globum terreſtrem terreſtrẽ & maritimum, quales ij ſunt qui in inferiori Germania à Gerardo
Mercatore ſtruuntur, qui vno pede cum dimidio diametri conſtet, ideſtſeſquipede.

Sit ergo, exempli gratia, huiuſmodi globus .a.b.d. circa quem duo circuli, aut cir­
IO. BAPT. BENED. culares lineæ ex aurichalco applicentur inuicem coniuncti per medium ad angulos
rectos, quorum prior .f.e.g. in ſe globi polos mediantibus extremitatibus axis mun-
di contineat, qui quidem poli à punctis ſuarum interſectionum per quartam quartã ex æquo
in punctis .f. et .g. ita diſtent, vt globus circa eoſdem, in ſitu longitudinis mundi vol-
ui poſſit. Huiuſmodi autem circulus, æquatoris deferens appelletur.

6.4.2.1.

0229-01

Secundus autem circulus ſit .h.e.K. cum primo ad angulos rectos in puncto .e. &
in ſuo oppoſito connexus, & is appellabitur æquator, & poli .f.g. primi poli dicentur.

Circa huiuſmodi duos circulos, alios etiam etiã duos exiſtere vellem vellẽ ſimul coniunctos cõiũctos medio
ad angulos rectos. In quibus quidem quidẽ interſectionis punctis ſint duo poli, qui hos duos
circulos cum ſecundo priorum ideſt cum æquatore in duobus punctis inuicem op-
poſitis connectant; quæ æquatoris puncta à punctis interſectionis eiuſdem cum ſuo
deferente, ratione vna quarta diſtent, quorum duorum circulorum primus ſit .n.i.
m. quem deferentem azimut appellabimus; ſecundus .r.n.s.m. azimut locorum no­
minabimus. eorundem interſectionis rectæ, puncta ſint .n. et .m. à quibus duo poli ex
aurichalco confecti ſimiles primis .n.h. et .m.K. vſque ad puncta .h. et .K. æquatoris
perueniant, qui ſpisſitudinem æquatoris diſtantem à puncto .e. vna quarta penetrent penetrẽt,
ita vt æquator circum circa .n.h. et .m.K. in ſitu latitudinis mundi verti queat. Et
hos, ſecundos polos nominabimus.

Alius deinde circulus .q.i.p. duos poſteriores circulos ambiat, cum deferente ta-
men azimut mediantibus duobus polis in puncto .i. & in ſuo oppoſito exęquo diſtan
tibus à ſecundis polis vnius quartæ ſpatio iungatur. Ita vt dictum deferens azimut
circa hos tertios polos volui poſſit, atque hunc circulum .q.i.p. orizontem vniuerſa
lem vocabimus. Hic vero orizon ſuper quatuor quartas circuli, aut ſuper quatuor
paruis columnis, ut fieri ſolet innixis ſuæ baſi, ita ponatur, vt moueri non poſſit.

Primus autem circulus .f.e.g. deferens æquatoris in .4. partes æquales diuidatur,
quarum quælibet .90. gradibus conſtet, incipiendo ab interſectionibus .e. & eius op
poſito æquatoris, & numeri in polis .f. et .g. globi finem ſortiantur. Diuidatur etiam
æquator .h.e.K. in .360. partes incipientes à puncto .e. verſus .K. deferens autem azi
mut .n.i.m. ab omni diuiſione liber maneat, ſed azimut .n.s.m.r. in .360. gradus inci
piendo à puncto .n. verſus .r. diuidatur.

Orizon autem .q.i.p. diuidatur in quartas, quarum quælibet ſit nonaginta graduum graduũ
incipiendo à puncto .i. & eius oppoſito ideſt à polis poſtremis & terminando in pun-
ctis .q. et .p. in medio ipſorum polorum, & quarta .i.p. orientalis ſeptentrionalis, et .i.
q. orientalis meridiana appellentur. & ſic ordine ſeruato occidentales.

Præterea pręparata ſit quædam quarta, ex aurichalco, circuli æqualis ipſi orizon-
ti, & in .90. gradus diſtincta quæ cum quauis ſuarum extremitatum ipſi zenit, in azi-
mut applicari poſſit, quemadmodum circa globos cęleſtes fieri ſolet; quę quidem ad
cognoſcendam altitudinem poli ipſius globi ab orizonte nobis inſeruiet.

Atque hac ratione hanc noſtram machinam perfectè abſoluemus quam quã appellan-
dam eſſe Armillam nauticam ſentio. Hic autem illud non omittam, concauum
duorum priorum circulorum à ſuperficie globi non nimis diſtare debere & con-
cauum aliorum à ſuperficie conuexa priorum longe poſitos eſſe non nõ debere, & con
cauam orizontis à conuexa ſecundorum procul abeſſe non debere.

Neque illud etiam prætermittendum eſt, opere pretium fore ſi in interſectione
e. priorum, erit foramen elicum, vt clauo elico ex aurichalco confecto, poſſimus
ſiſtere globum, quando oportuerit, ne amplius circa primos ſuos polos .f.g. circun-
uoluatur, cum ſitus ſitꝰ fuerit. Inde etiam laudo vt in azimut .r.n.s.m. è regione deferen
tis æquatoris, ideſt .f.e.g. aliud quoddam foramen huiuſmodi ſit poſitum, in quo EPISTOL AE. clauus elicus vſque ad circulum .f.e.g. perueniens, æquatorem ſiſtere poſſit, ne circa
ſecundos polos .h. et .K. amplius moueatur quum noluerimus eum mutare ſitum.

0231-01

6.4.3. Deuſu Armillæ nauticæ.

V Tautem noſtra Armilla nautica vti poſſimus pyxidem nos prius oportebit
habere, diuerſam tamen ab ijs, quibus nautæ hactenus vſi fuere: nolo
enim vt tam tã craſſa minerua beneficio ventorum vẽtorum communium circa hanc rem nos gera
mus, ſed ratione graduum orizontis in .360. partes diſtincti, atque ob hanc cauſam
ſentio, vt ima pars pyxidis penitus detecta videatur, & in .360. partes dinidatur, nilque nilq́
aliud quam quandam lanceo lam ſupra eius acum eſſe volo, quæ dum mouebitur na
uis, per gradus quamlibet orizontis partem oſtendet; hos autem .360. gradus, ita ſe
habere volo, vt quęlibet quarta .90. contineat, ſupputatioque ſupputatioq́; à linea meridiana inci-
piat, & in verticali deſinat, vt huiuſmodi diuiſio cum ea, quæ eſt orizontis Armillæ
eadem ſit.

Pręſupponantur Pręſupponãtur nunc in globo duo loci extra æquatorem, & in diuerſis meridia-
nis quomodolibet a dinuicem diſtantes, à quorum vno ad alium ſit nauigandum iti-
nere quo ad fieri poterit breuiori, ideſt per gyrum circuli maioris, dixi autem extra
æquatorem, ideſt vt ambo, nec in æquatore, nec in uno eodemque eodemq́; meridiano exiſtant exiſtãt,
quia vt aliàs dixi in huiuſmodi locis, vnico tantum vento comite, iter conficere
poſſumus.