LIBER PRIMUS CAP. III 
CAPUT III 
DE ARCHITECTURAE PARTIBUS 
artes ipsius Architecturae sunt tres: aedificatio, gnomonice, machina¬ 
tio’. Aedificatio autem divisa est bipartito; e quibus una est moenium 2, et 
communium operum in publicis locis collocatio; altera est privatorum aedi¬ 
ficiorum explicatio. Publicorum autem distributiones sunt tres, e quibus 
una est defensionis, altera religionis, tertia opportunitatis. Defensionis, est 
murorum, turriumque, et portarum ratio ad hostium impetus perpetuo re- 
pellendos excogitata . Religionis , Deorum immortalium fanorum, aedium- 
que sacrarum collocatio . Opportunitatis , communium locorum ad usum 
publicum dispositio, uti portus, fora, porticus, balnea, theatra, inam¬ 
bulationes, ceteraque quae iisdem rationibus in publicis designantur locis. 
Haec autem ita fieri debent, ut habeatur ratio firmitatis, utilitatis, 
venustatis . Firmitatis erit habita ratio, cum fuerit fundamentorum ad 
solidum depressio , et quaque e materia copiarum sine avaritia diligens 
electio. Utilitatis autem, cum fuerit * emendata et sine impeditione pro 
usu locorum dispositio, et ad regiones sui cuiusque generis apta et com¬ 
moda distributio . Venustatis vero , cum fuerit operis species grata et 
elegans, membrorumque commensus iustas habeat symmetriarum rationes. 
EMENDATIONES 
cum fuerit — Mança erat locutio in omnibus Codicibus et Editionibus, deficientibus vocibus cum fuerit. 
Facile erat has addere, cum in superiori et sequenti periodo reperiantur. Ideo eas recepi cum Bellovacensi 
(Spec. nat.). 
ILLUSTRATIONES 
in sensu lato, nempe, de caeli descriptione, de horo¬ 
1 De Aedificatione pertractat Vitruvius prioribus 
et , coronidis loco, de illis ab aqu 
octo Libris, de Gnomonica in nono, et de Machina¬ 
liber pertinet ad machinationem, qui 
tione in decimo. Primus itaque liber explicat 
dividitur in civilem et militarem. 
tecturae principia, indicat loca salubria, et doc 
5(in Aen. XI v. 567), et D. 
2 Scripserunt Ser 
rorum ac turrium constructionem, nec non modun 
z. XV 2) moenia significare muros civitat 
orus (Orig 
partiendi aream civitatis relate ad ventos. Secundus 
jequentibus 4 
ed heic Vitruvius, uti in capitibus s 
post brevem de aedificiorum initiis narrationem, desci 
ce denotat ha 
ac Libro octavo cap. 5, 
bit diversas materias ad eorum constructionem, scili¬ 
regationem, sive civitatem : ideoque im 
cet , lateres , arenas , calcem, 
lapides, et ligna, nec non 
ultius reddidit remparts, Galianus mura 
tus spectant 
varia structurarum genera. Tertius et « 
awtonus fortification, et Ortisius murallas. Qui civi¬ 
arum ordinis Io¬ 
diversa genera et species aediu 
ri a Vitruvio dicuntur, uti rursur 
tates cingunt, mui 
printhii, Dorici, et Tuscanici. Quintus contin 
nto huius Libri. Neque s 
apite, et 
riptionem. Sextus privatoru 
publicorum des¬ 
e dixit ; etiam Virgilius (Aen. V. 
po ivitate 
rum exhibet ex 
licationes. Septi 
enia lata videt triplici circumdata muro ; 
de pavimentis, cameris, tec 
operibus. 
lic ... moenia muro amplex 
bus. Octa 
list. Rom. I 
parietibus , et colorum qu 
(XIV 17 leg. 44) dat moe 
et Codex The 
aquarum proprietates , et modos eas inv 
rat varias a 
em vertit Rodus der Städte. 
pro civitate. Recte v 
andi, et ducendi. Nonus agit de gnomonica 
niendi, libr